حملونقل دریایی به عنوان قلب تپنده اقتصاد جهانی شناخته میشود. ۹۰ درصد تبادلات کالا در جهان و از همه مهمتر جابهجایی نفت بدون وجود حملونقل دریایی ممکن نخواهد بود. علاوهبراین بدون حملونقل دریایی کسبوکارهای تولیدی با کمبود مواد اولیه روبهرو خواهند شد. برای درک اهمیت ویژه این نوع از حملونقل کافی است تصور کنید نفت با هواپیما جابهجا شود. زمانی که صحبت از جابهجایی بار با کشتیها به میان میآید، کلیدواژههای مختلفی مثل «لنگرگاه»، «اسکله»، «بندر»، «ترمینال» و… مطرح میشوند که در این مقاله قصد داریم دو کلیدواژه مهم را از این بین بیشتر بشناسیم. برای فهمیدن تفاوت بندر و ترمینال با ما همراه باشید.
بندر چیست؟
بندر یک زمین پست در ساحل دریا است که مثل یک پناه برای قایقها و محمولهها عمل میکند. بندر را عموما به عنوان محل انجام مذاکرات و معاملات میشناسند. به عبارت دیگر، بندر یک ابزار درون لنگرگاه است که کشتی با متصل شدن به آن پارک میشود. این پارک شدن میتواند برای بارگیری یا پیاده و سوار شدن مسافران باشد یا حتی برای تعمیر کشتی و بررسی کردن محموله. معمولا بنادر در حاشیه رودها قرار دارند. مثلا معروفترین بندر آمریکا در حاشیه رود میسیسیپی واقع شده است.
انواع مختلفی از بندر با توجه به نوع کاربرد آن وجود دارد. از مهمترین انواع بندر میتوان به بندر درونمرزی (inland)، بندر ماهیگیری، بندر آبگرم، بندر خشک و بندر دریا اشاره کرد. معمولا در ساختار دولتها بخشی با نام «مدیریت بنادر» یا چیزی نزدیک به این وجود دارد. در ایران این بخش «سازمان بنادر و دریانوردی» نام داشته و به یکسان بودن قیمتها و امنیت و سلامت بارها و افراد (مسافران یا حملکنندگان بار) در بندرهای ایران نظارت کامل دارد. این سازمان برای هر بندر یک مدیر منصوب میکند که این مدیر وظیفه نظارت بر اجرای قوانین وضع شده را در آن بندر به عهده دارد. مهمترین بخشهای یک بندر عبارتند از: مدیریت بندر، انبار و بخش محمولهها.
اهمیت و ضرورت استفاده از بنادر
شاید بپرسید چرا وجود و استفاده از بندرها برای حملونقل دریایی تا این حد مهم و حیاتی به حساب میآید. در جواب باید بگوییم که استفاده از بنادر و باربری بندر جدا از ضرورت، امتیازاتی را هم به همراه دارد:
- اشتغالزایی: حملونقل دریایی قلب تپنده اقتصاد جهان است. هرچه یک کشور در واردات و صادرات گستردهتر و بهتر عمل کند، بنادر پررونقتری داشته و بالا رفتن ظرفیت این بنادر نیاز به نیروی کار بیشتر دارد. برای همین گسترش بنادر برابر است با اشتغالزایی در یک کشور.
- توسعه اجتماعی و اقتصادی: زمانی که بندرهای یک کشور گسترده و پیشرفته باشند، کشورهای همسایه این ظرفیت بالا در تبادل را دریافته و به ایجاد ارتباطات بیشتر مشتاق خواهند شد. این اتفاق باعث ورود جریان سرمایه به کشور و بالا رفتن تولید ناخالص داخلی در کنار رشد اقتصادی خواهد شد.
- دوستدار محیط: حملونقل دریایی در بین تمام روشهای حملونقل بار و مسافر، کمترین هزینه را برای محیطزیست به بارمیآورد.
- تجاریسازی: بندر یک مرکز تبادل شاخص برای هر کشور به حساب میآید. قدرت بنادر باعث میشود همسایگان برای انجام مبادات اقتصادی صف بکشند.
معرفی بنادر ایران
شاخصترین بندرهای ایران در دو قسمت جنوب و شمال آن قرار دارند. در ادامه از نظر باربری بندر های مهم ایران را معرفی میکنیم.
- بندر امام خمینی: این بندر یکی از بنادر استراتژیک و مهم ایران به حساب میآید. عمق زیاد آن باعث شده است تا مناسب تردد انواع کشتی تجاری و خصوصا نفتکشها باشد. موقعیت جغرافیایی این بندر هم بسیار استراتژیک و در مسیر جادهای ارسال کالا از شمال به جنوب و از شرق به غرب است.
- بندر شهید رجایی: بندر شهید رجایی در استان هرمزگان قرار دارد و یکی از مهمترین بنادر ایران در کریدور ترانزیتی جنوب به شمال است. سریعترین راه رسیدن به آسیای میانه برای همسایههای جنوبی ایران استفاده از بندر شهید رجایی است.
- بندر بوشهر: این بندر (که نزدیکترین بندر ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس است) بیشتر به جابهجایی و تبادل نفت و فرآوردههای مربوط به آن اختصاص دارد.
- بندر شهید باهنر: بندر باهنر در تجارت کشور ما نقش اساسی و استراتژیکی دارد. از این بندر بیشتر در زمینه صادرات کالا، مواد اولیه و نفت استفاده میشود. این بندر علاوه بر قرار داشتن در مسیر بینالمللی دریایی، در کریدور ترانزیتی شمال به جنوب هم قرار دارد.
- بندر خرمشهر: بندر خرمشهر در شمال غربی خلیج فارس واقع شده است و با عراق مرز مشترک دارد. این بندر را به عنوان یک بندر کانتینری میشناسند و دسترسی سادهی آن به خطوط ترانزیت (ریلی و جادهای) باعث شده است به عنوان یکی از مهمترین بندرهای ایران شناخته شود.
- بندر چابهار: چابهار در شمال دریای عمان واقع شده است و در مسیر کریدور شمال به جنوب قرار دارد. بیشتر ما چابهار را با منطقه آزاد تجاریاش میشناسیم. مهمترین مشکل این بندر را میتوان متصل نبودن به راهآهن سراسری عنوان کرد. بندر چابهار به عنوان راه دسترسی کشورهای آسیای میانه به آبهای آزاد شناخته میشود.
- بندر لنگه: بندر لنگه در استان هرمزگان قرار دارد. این بندر چند کاربرد (باربری، مسافربری و ترانزیت بینالمللی) را به صورت همزمان پوشش میدهد.
- بندر انزلی: این بندر امتیازات به خصوصی دارد. قرار گرفتن در کریدور شمال به جنوب، برخورداری از امکانات بهروز و دسترسی به راهآهن را میتوان مهمترین مزایای بندر انزلی دانست.
- بندر نوشهر: این بندر به عنوان نزدیکترین بندر به پایتخت ایران، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این بندر فعالیتهای مختلفی از جابهجایی نفت تا کالای عمومی انجام میشود.
- بندر امیرآباد: این بندر بزرگترین بندر موجود در حاشیه دریای خزر است. درست مثل بندر نوشهر، بندر امیرآباد هم چندمنظوره بوده و کاربردهای مختلفی را به صورت همزمان پوشش میدهد.
ترمینال چیست؟
قبلتر گفتیم که بندر انواعی دارد و یکی از این انواع «بندر دریا» است. ترمینال یک بخش از بندر دریا بوده که در آن عملیات بارگیری یا پیاده شدن مسافران به انجام میرسد. بنابراین تفاوت بندر و ترمینال در همین موضوع است. معمولا در هر دریا چندین ترمینال وجود دارند. اگر بخواهیم ترمینالها را از لحاظ اهمیت بررسی کنیم به دو مورد مهم و استراتژیک برمیخوریم:
- ایجاد مرز: ترمینالها به ساخت یک مرز بین مشتریان (بار یا مسافر) و مسئولین بندر کمک میکند. ترمینال جایی است که محموله یا مسافر کشتی در آن پیاده شده یا توسط ماموران مورد بررسی قرار میگیرد.
- تایید اعتبار: افراد سودجو و بدطینت میتوانند از کشتیها استفادههای عجیب و خطرناکی داشته باشند. دو مثال ساده برای این موضوع «قاچاق انسان» و «قاچاق مواد مخدر» است. اگر کنترل درست و مداوم روی حملونقل دریایی وجود نداشته باشد، امنیت کشور و انسانها به خطر خواهد افتاد. برای همین ترمینالها نقاطی هستند که در آن کشتی با ابزار مناسب و افراد حرفهای مورد بررسی قرار گرفته و در صورت تایید اعتبار محموله اجازه حرکت پیدا میکند.
تفاوت بندر و ترمینال چیست؟
حالا که هر دو مفهوم را تعریف و بررسی کردیم. نوبت به بررسی تفاوت بین آنها میرسد. تفاوت بندر و ترمینال عبارت است از:
- بندر یک محل تجاری بوده و در آن کارهایی مثل مذاکرات و مبادلات انجام میشوند. در طرف مقابل ترمینال مثل پلیسراه جادهای عمل کرده و فعالیتی رسمی و قانونی برای حفظ امنیت کشور و مسیرهای آبی آن دارد.
- ترمینال یک بخش مشخص از یک بندر است. ممکن است حتی چندین ترمینال در یک بندر (هر کدام برای بررسی کردن یک نوع بار) وجود داشته باشند. در واقع ترمینال کاملا ماهیت مشخصی دارد اما بندر یک مجموعه بزرگ است و هر بندر اجزای مخصوص بهخود را دارد.
معرفی ترمینالهای ایران
در هر بندر معمولا چند ترمینال وجود دارد که هر کدام از اینها به انجام کار مشخصی اختصاص یافتهاند. در ادامه ترمینالهای موجود در هر بندر ایران را معرفی میکنیم.
نام بندر | نام ترمینال |
بندر امام خمینی | واردات ۱واردات ۲واردات ۳صادرات و انبارهاترمینال کانتینریترمینال غلات |
بندر امیرآباد | ترمینال ۱ترمینال ۲ |
بندر انزلی | ترمینال غلاتترمینال ۱ترمینال ۲ترمینال ۳ |
بندر بوشهر | ترمینال کانتینریترمینال کالای متفرقه |
بندر خرمشهر | ترمینال کالای متفرقهترمینال کانتینری |
بندر شهید باهنر | ترمینال کالای متفرقه و کانتینری |
بندر شهید رجایی | ترمینال ۱ کالای متفرقهترمینال ۲ کالای متفرقهترمینال کانتینری شماره ۱ترمینال کانتینری شماره ۲ترمینال بندر خلیج فارسترمینال ۳ |
بندر لنگه | ترمینال کالای متفرقه و کانتینری |
بندر آبادان | ترمینال کالای متفرقه و کانتینری |
بندر گناوه | ترمینال کالای متفرقه و کانتینری |
نوشهر | ترمینال کالاهای عمومی |
کلام آخر
بخش مهمی از مبادلات انجام شده در درون و بیرون مرزهای هر کشوری از طریق دریاها اتفاق میافتد. حتی تصور اینکه موادی مثل نفت با چیزی غیر از کشتی نفتکش جابهجا شود (مثلا با هواپیما) خندهدار خواهد بود. حملونقل دریایی از طریق رودخانهها، دریاها و آبهای آزاد و به وسیله انواع کشتی انجام میشود. این کشتیها در بنادر پهلو گرفته و عملیات بارگیری یا تخلیه بار را از طریق ترمینالها انجام میدهند. در این مطلب تفاوت بندر و ترمینال را بررسی کرده و مهمترین بنادر و ترمینالهای ایران را به شما معرفی کنیم.
منابع : Pmo2، ۴pl، pmo،