گواهینامه رانندگی یک مدرک رسمی است که به دارنده آن اجازه قانونی برای رانندگی می‌دهد. گواهینامه پایه یک بالاترین سطح را در بین گواهینامه‌های ایران دارد. این مدرک با توجه به نوع وسیله نقلیه مورد استفاده، تغییر می‌کند و قوانین و شرایط خاص خود را دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.
گواهینامه چیست؟ گذری بر تاریخچه گواهینامه در ایران و جهان
همان‌طور که گفتیم گواهینامه رانندگی یک مدرک رسمی است که نشان می‌دهد دارنده آن صلاحیت قانونی را برای رانندگی با وسایل نقلیه موتوری (از قبیل اتومبیل، اتوبوس، کامیون، موتور سیکلت و …) دارد. همچنین در کشورهایی که افراد دارای گواهینامه، درصد قابل توجهی از جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند (مانند ایران)، گواهینامه به عنوان یک مدرک هویتی هم کاربرد دارد و در مقایسه با دیگر مدارک هویتی رسمی، ارزشی یکسان دارد.
جالب است بدانید که اولین گواهینامه رانندگی در جهان به نام کارل فریدریش بنز آلمانی صادر شد. او مخترع خودروی بنزین‌سوز و بنیان‌گذار شرکت مرسدس بنز بود. کارل برای خود خودرویی طراحی کرده بود که موتورواگن نام داشت و هنگام حرکت، دود و صدای قابل توجهی تولید می‌کرد. او برای رانندگی این خودرو، از مقامات محلی اجازه رانندگی دریافت کرد.
همچنین اولین کشوری که داشتن گواهینامه را الزامی کرد ایالت خودمختار پروس (از ایالت‌های امپراتوری آلمان) بود. در تاریخ ۲۹ سپتامبر ۱۹۰۳ میلادی، داشتن گواهینامه برای رانندگی در پروس الزامی شد.
انواع گواهینامه در ایران، شرایط و قوانین دریافت گواهینامه پایه یک
در ایران، اوراق باقی‌مانده از دوره قاجار نشان می‌دهد که درشکه‌ران‌ها در آن زمان ملزم به دریافت اجازه برای رانندگی بوده‌اند. با آمدن وسایل نقلیه جدید و موتوری، صدور گواهینامه‌های رانندگی که ابتدا با نام تصدیق رانندگی شناخته می‌شدند هم شروع شد. در مورد اولین تصدیق رانندگی که در ایران صادر شده است اطلاعات دقیقی موجود نیست، اما اولین زنی که در ایران موفق به دریافت تصدیق رانندگی شد خانم «هلن شه‌بنده» بود که در سال ۱۳۱۹ شمسی این مدرک را دریافت کرد. این خبر آن‌قدر اهمیت داشت که در مطبوعات آن زمان منتشر شد.
سال ۱۳۰۰ شمسی در اداره پلیس (شهربانی) شعبه‌ای با نام شعبه «آلات ناقله» تاسیس شد که عهده‌دار رسیدگی به امور رانندگان و نظارت بر اجرای قوانین رانندگی بود. بعدها با تغییراتی که در مجموعه پلیس اتفاق افتاد، نیروی انتظامی شکل گرفت ولی ساختار سابق حفظ شد و پلیس راهنمایی و رانندگی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های نیروی انتظامی متولی صدور گواهینامه‌های رانندگی و نظارت بر اجرای قوانین رانندگی شد.
امروزه گواهینامه‌ها به شکل کارت هوشمند صادر می‌شوند. این کارت‌ها میکروچیپ دارند و به مراجع قانونی این امکان را می‌دهند تا علاوه بر بررسی اطلاعات هویتی فرد، سوابق رانندگی (مانند تخلفات و رفتار پرخطر) او را هم ثبت کنند.
انواع گواهینامه در ایران، شرایط و قوانین دریافت گواهینامه
دریافت گواهینامه در ایران برای تمامی افراد بالای ۱۸ سال مشروط به گذراندن آموزش‌های نظری و عملی، قبولی در آزمون‌های آئین‌نامه راهنمایی و رانندگی و عملی شهر (رانندگی با وسایل نقلیه مربوطه) و داشتن گواهی سلامت جسمی، روحی و روانی امکان‌پذیر است.
البته این شرایط برای دریافت گواهینامه در پایین‌ترین سطح آن است و با توجه به نوع گواهینامه این شرایط تغییراتی می‌کند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
در ایران با توجه به نوع و کارکرد وسیله نقلیه، گواهینامه‌ها به پنج نوع تقسیم می‌شوند:
گواهینامه پایه ۳ / ب۱
این گواهینامه برای رانندگی با ماشین‌های سواری و باری شخصی صادر می‌شود، اما با محدودیت در وزن بار و تعداد مسافر همراه است. برای ماشین‌های باری حداکثر ظرفیت بار ۳/۵ تن است و برای ماشین‌های سواری حداکثر تعداد سرنشین ۹ نفر با راننده است. دارندگان این نوع گواهینامه نمی‌توانند با وسایل نقلیه خدمات عمومی (مانند وانت‌نیسان با پلاک شخصی و ون) رانندگی کنند.
برای دریافت این نوع گواهینامه شرایطی که در ابتدای همین بخش ذکر شد کافی است.
گواهینامه پایه ۲ / ب۲
این گواهینامه در واقع سطح بالاتری از گواهینامه پایه ۳ است و به همین دلیل محدودیت‌های در نظر گرفته شده تغییر می‌کند. در این نوع، حداکثر ظرفیت بار ۶ تن و حداکثر تعداد سرنشین ۲۶ نفر است.
دریافت این گواهینامه شرایط متفاوتی دارد:
باید ۲ سال تمام از دریافت گواهینامه پایه ۳ توسط فرد گذشته باشد، انجام تست عدم اعتیاد الزامی است و آموزش‌ها و آزمون‌ها با خودروهای مینی‌بوس و خاور انجام می‌شود.
گواهینامه پایه یک / پ۱/ گروه ت
گواهینامه پایه یک بالاترین سطح را دارد و به همین دلیل محدودیت‌های موجود در دو نوع قبلی حذف می‌شود یعنی دارندگان گواهینامه پایه یک در ماشین‌های باری مجاز به بارگیری بیش از ۶ تن بار و در ماشین‌های سواری مجاز به سوار کردن بیش از ۲۶ نفر سرنشین هم هستند.
برای دریافت گواهینامه پایه یک باید حداقل ۲۵ سال تمام سن داشته باشید و ۲ سال از دریافت گواهینامه پایه ۲ شما گذشته باشد. به علاوه اینکه مراحل آموزشی و آزمون‌ها در این نوع گواهینامه با کامیون۱۹۲۱ و اتوبوس مسافربری (بنز۳۰۲) انجام می‌شود.
گواهینامه موتور سیکلت
دریافت گواهینامه موتور سیکلت همان شرایطی را دارد که در ابتدای همین بخش بیان شد، یعنی حداقل ۱۸ سال سن، گذراندن آموزش‌های نظری و عملی، قبولی در آزمون‌های آئین‌نامه و عملی شهر و داشتن گواهی سلامت جسمی، روحی و روانی.
اما بهتر است بدانید که این گواهینامه مخصوص موتور سیکلت‌هایی با حجم حداکثر ۲۰۰ سی‌سی است. اگر علاقه‌مند به موتورسواری با موتورهایی با حجم بالاتر هستید باید صبر کنید تا ۳ سال از دریافت این گواهینامه بگذرد و سن شما به ۲۳ سال تمام برسد. سپس می‌توانید برای دریافت گواهینامه موتور سیکلت با سطح بالاتر اقدام کنید.
گواهینامه ویژه
این گواهینامه مربوط به وسایل نقلیه عمرانی، صنعتی، کشاورزی و کارگاهی است. سن مجاز برای دریافت این نوع گواهینامه حداقل ۲۰ سال تمام است و سایر شرایط با گواهینامه پایه ۳ یکسان است. آموزش‌ها و آزمون‌ها در هر گروه با وسایل نقلیه مربوط به همان گروه انجام می‌شود.
سوالات متداول در مورد دریافت گواهینامه پایه یک رانندگی و دیگر انواع گواهینامه
۱. مدت اعتبار گواهینامه‌ها چقدر است؟
مدت اعتبار گواهینامه‌ها تا سن ۶۵ سال، ۱۰ سال است که پس از پایان هر دوره ۱۰ ساله در صورت احراز سلامت جسمی و روانی تمدید می‌شود. از سن ۶۵ تا ۷۰ سال، گواهینامه اعتباری پنج ساله دارد. افراد بالای ۷۰ سال باید هر دو سال یک‌بار برای تمدید گواهینامه خود مراجعه کنند. گواهینامه این دسته از افراد به تناسب شرایط جسمی و روانی آن‌ها تعویض خواهد شد.
۲. آیا کسانی که به تازگی گواهینامه پایه ۳ می‌گیرند محدودیتی برای رانندگی دارند؟
افرادی که به تازگی گواهینامه پایه ۳ را دریافت کرده‌اند، محدودیت‌های قانونی برای رانندگی دارند که عبارتند از:
- تا ۳ ماه نباید به تنهایی رانندگی کنند. در این مدت باید یک نفر دارای گواهینامه پایه دو یا سه فرد را همراهی کند.
- از رانندگی کردن بین ساعت ۱۲ شب تا ۵ صبح خودداری کنند.
- تا یک سال از محدوده شهر خارج نشود. در این مدت حداکثر تا ۲۵ کیلومتری خارج شهر و فقط در بزرگراه‌ها مجاز به رانندگی است.
- علامت اخطاری راننده مبتدی را سمت راست شیشه جلو و سمت چپ شیشه عقب خودرو نصب کند.
نکته دیگری که یادآوری آن لازم است این است که اگر چند گواهینامه مختلف دارید، می‌توانید با مراجعه به مراکز مربوطه با تحویل گواهینامه‌های قدیمی خود، یک گواهینامه جدید و هوشمند دریافت کنید که در قالب طرح تجمیع، اطلاعات تمامی گواهینامه‌های شما را در خود جای داده است.
۳. گواهینامه بین المللی چیست؟
گواهینامه بین المللی (IDP)، سندی بین‌المللی است که به شما این امکان را می‌دهد تا در کشورهای پذیرنده به صورت موقت رانندگی کنید. این سند که به شکل کارت، دفترچه یا هر دوی آن‌ها صادر می‌شود، در کنار گواهینامه اصلی شما که در کشور خودتان دریافت کردید معتبر خواهد بود و به همراه داشتن آن به تنهایی اجازه رانندگی در خارج از کشور مرجع را به شما نمی‌دهد.
بر اساس قوانین بین‌المللی، مرجع صدور گواهینامه بین المللی در هر کشور، کانون‌های اتومبیل‌رانی آن کشور هستند مشروط به اینکه عضو فدراسیون جهانی اتومبیل‌رانی (FIA) باشند.
کشورهای عضو پیمان‌نامه ۱۹۶۸ وین که مفاد آن در مورد مقررات عبور و مرور در راه‌ها و علائم راه‌ها بوده است، اعضای سازمان جهانی اتومبیل‌رانی هستند. این ۱۹۶ کشور گواهینامه صادره توسط هر یک از اعضا را برای رانندگی در قلمرو سرزمینی خودشان معتبر می‌دانند.
افرادی که علاقه دارند تا با خودروی شخصی به کشورهای خارجی سفر کنند و گردشگرانی که برنامه‌ای برای اجاره کردن ماشین در مقاصد گردشگری خود دارند، باید گواهینامه بین المللی دریافت کنند.
در ایران هم کانون جهانگردی و اتومبیل‌رانی جمهوری اسلامی ایران پاسخگوی نیاز شما در این زمینه است. این کانون علاوه بر اینکه عضو فدراسیون جهانی اتومبیل‌رانی است، از اعضای اتحادیه بین‌المللی جهانگردی (AIT) وابسته به سازمان ملل متحد (UN) نیز به شمار می‌رود.
گواهینامه بین‌الملل صادره از این کانون در دو نوع یک ساله و سه ساله ارائه می‌شود که به هفت زبان انگلیسی، عربی، روسی، فرانسوی، چینی، اسپانیایی و آلمانی ترجمه شده است.
۴. دریافت گواهینامه بین المللی چه شرایطی دارد؟
برای دریافت گواهینامه بین المللی یک ساله، گواهینامه معتبر ایرانی با حداقل یک ماه و سه روز اعتبار نیاز است و برای دریافت نوع سه ساله آن، باید گواهینامه‌ای با حداقل سه سال اعتبار ارائه دهید و مهمتر اینکه این گواهینامه‌ها غیر قابل تمدید هستند.
اما قابل توجه گردشگران خارجی و ایرانیان مقیم دیگر کشورها (۱۹۶ کشور مذکور): این دسته از افراد تا شش ماه پس از ورود می توانند با گواهینامه معتبر کشور مبدا در ایران رانندگی کنند و بعد از آن باید برای تبدیل گواهینامه خود به گواهینامه ایرانی اقدام کنند.
مراجع قانونی مرتبط، پس از دریافت اصل و ترجمه گواهینامه و احراز هویت و سلامت جسمی و روانی آن‌ها با توجه به قانون پیش‌نیاز اقدامات لازم را انجام می‌دهند. در قانون پیش‌نیاز برای تبدیل گواهینامه، اتباع برخی از کشورها (مانند جمهوری آذربایجان) به آزمون عملی شهر نیاز دارند و اتباع بعضی دیگر از کشورها (مانند کره جنوبی) باید در آزمون آئین‌نامه شرکت کنند. غیر از کشورهای مشخص شده در این قانون، اتباع سایر کشورها نیازی به این آزمون‌ها ندارند.
۵. آیا اتباع خارجی در ایران می‌توانند گواهینامه بگیرند؟
بر اساس قانون جمهوری اسلامی ایران، اتباع خارجی فقط مجاز به دریافت گواهینامه‌های پایه ۳ و موتور سیکلت هستند.
کلام آخر
همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم، دریافت گواهینامه نه تنها به شما اجازه استفاده از وسایل نقلیه را می‌دهد، بلکه کارتی هویتی و رسمی هم شناخته می‌شود. بااین‌حال وسایل نقلیه مختلف، گواهینامه‌های متعددی دارند که هر کدام دارای شرایط خاصی هستند.
منبع : fa.wikipedia ، vakiltop ، melipayamak ، khodro45